ભારતને પ્રજાસત્તાક કહેવામાં આવ્યું તેમ છતાં, ત્રણ વર્ષ પછી બંધારણને બાળવાની વાત કરી

હું કહેવા માંગુ છું કે હું બંધારણને બાળનાર પ્રથમ વ્યક્તિ બનીશ : ડૉ. ભીમરાવ આંબેડકર

(જી.એન.એસ),તા.૧૪

નવીદિલ્હી,

આઝાદી પછી બાબા સાહેબ ડો. ભીમરાવ આંબેડકરે ભારતને લોકશાહી દેશ બનાવવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી, કારણ કે બંધારણના નિર્માણમાં તેમની મોટી ભૂમિકા હતી. તેઓ બંધારણની મુસદ્દા સમિતિના વડા હતા. બંધારણ 26 નવેમ્બર 1949 ના રોજ સ્વીકારવામાં આવ્યું અને 26 જાન્યુઆરી 1950 ના રોજ અમલમાં આવ્યું. આ પછી જ ભારતને પ્રજાસત્તાક કહેવામાં આવ્યું. તેમ છતાં, બંધારણ અપનાવ્યાના ત્રણ વર્ષ પછી, એક સમય એવો આવ્યો જ્યારે સંસદમાં તેમણે બંધારણને બાળવાની વાત પણ શરૂ કરી કે તેઓ બંધારણને બાળનાર પ્રથમ વ્યક્તિ હશે. બાબા સાહેબની જન્મજયંતિ પર જાણવાનો પ્રયાસ કરીએ કે તેમને આવું કેમ કહેવું પડ્યું. તે ઘટના 2 સપ્ટેમ્બર, 1953 હતી. રાજ્યસભામાં બંધારણીય સુધારાને લઈને ચર્ચા ચાલી રહી હતી અને બાબા સાહેબ રાજ્યપાલની સત્તા વધારવાના મુદ્દે અડગ હતા. તેઓ લઘુમતીઓના હિતોની રક્ષા માટે પણ અડગ હતા. આ ચર્ચા દરમિયાન બાબા સાહેબે કહ્યું કે નિમ્ન વર્ગના લોકોને હંમેશા ડર રહે છે કે બહુમતી તેમને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે. તેમણે કહ્યું હતું કે, મારા મિત્રો મને કહે છે કે મેં બંધારણ બનાવ્યું છે. હું તમને કહેવા માંગુ છું કે હું તેને બાળનાર પ્રથમ વ્યક્તિ બનીશ. આ કોઈના માટે સારું નથી. ઘણા લોકો આ સાથે આગળ વધવા માંગે છે, પરંતુ એ પણ યાદ રાખવું પડશે કે એક તરફ બહુમતી છે અને બીજી બાજુ લઘુમતીઓ છે. બહુમતી એવું ન કહી શકે કે લઘુમતીઓને મહત્વ ન આપવું જોઈએ. આમ કરવાથી લોકશાહીને જ નુકસાન થશે. આ ચર્ચાના માત્ર બે વર્ષ પછી, 19 માર્ચ 1955ના રોજ રાજ્યસભામાં આ મુદ્દો ફરીથી ઉઠાવવામાં આવ્યો, જ્યારે બંધારણના ચોથા સુધારા સાથે સંબંધિત બિલ પર ચર્ચા થઈ રહી હતી.

ગૃહમાં ચર્ચામાં ભાગ લેવા આવેલા પંજાબના સાંસદ ડૉ.અનૂપ સિંહે બાબા સાહેબને પ્રશ્ન પૂછ્યો હતો કે તેમણે છેલ્લી વખતે એવું નિવેદન કેમ આપ્યું હતું કે તેઓ બંધારણને બાળનાર પ્રથમ વ્યક્તિ હશે. ત્યારે બાબા સાહેબે નિખાલસતાથી કહ્યું કે છેલ્લી વખતે તેઓ ઉતાવળમાં સંપૂર્ણ જવાબ આપી શક્યા ન હતા. તેમણે કહ્યું કે, મેં આ વાત બહુ સમજી વિચારીને કહી હતી કે હું બંધારણને બાળવા માંગુ છું. ડો.આંબેડકરે કહ્યું હતું કે આપણે મંદિરો બનાવીએ છીએ જેથી ભગવાન આવે અને તેમાં રહે. જો રાક્ષસો આવીને ભગવાન સમક્ષ રહેવા માંડે, તો મંદિરનો નાશ કરવા સિવાય બીજો કયો વિકલ્પ બચશે. કોઈ પણ એવું વિચારીને મંદિર બનાવતું નથી કે તેમાં રાક્ષસો રહેવા લાગશે. દરેક વ્યક્તિ ઇચ્છે છે કે દેવતાઓ મંદિરમાં વાસ કરે. આ જ કારણ છે કે બંધારણ સળગાવવાની વાત થઈ હતી. બાબા સાહેબના આ જવાબ પર એક સાંસદે કહ્યું હતું કે મંદિરને નષ્ટ કરવાને બદલે રાક્ષસને ખતમ કરવાની વાત કેમ નથી કરતા. આના પર ડૉ. આંબેડકરે જવાબ આપ્યો કે અમે આ ન કરી શકીએ. અમારી પાસે એટલી તાકાત નથી. રાક્ષસો હંમેશા દેવતાઓને પરાજિત કરતા હતા. તે જ અમૃત ધરાવતો હતો, જેનાથી દેવતાઓએ ભાગવું પડ્યું હતું. ત્યારે બાબા સાહેબે કહ્યું હતું કે જો આપણે બંધારણને આગળ લઈ જવુ હોય તો એક વાતનું ધ્યાન રાખવું પડશે કે બહુમતી અને લઘુમતી બંને છે અને લઘુમતીઓને બિલકુલ અવગણી શકાય નહીં. વાસ્તવમાં, બાબા સાહેબ ડૉ. ભીમરાવ આંબેડકર તે સમયે બંધારણની ઘણી જોગવાઈઓમાં થયેલા સુધારાથી ખૂબ નારાજ હતા. તેમનું માનવું હતું કે બંધારણ ગમે તેટલું સારું હોય, જ્યાં સુધી તેનો યોગ્ય રીતે અમલ ન થાય ત્યાં સુધી તે ઉપયોગી સાબિત નહીં થાય. તેમનું માનવું હતું કે દેશની પાંચ ટકાથી ઓછી વસ્તી ધરાવતો ચુનંદા વર્ગ દેશની લોકશાહીને હાઈજેક કરશે અને બાકીના 95 ટકા લોકોને તેનો લાભ નહીં મળે.