2017 માં એક વ્યક્તિએ દિલ્હીમાં તેની 14 વર્ષની પુત્રીના ગુમ થયાની ફરિયાદ નોંધાવી હતી. જે બાદ યુવતી પોતે પોલીસ પાસે પહોંચી હતી. તેણે કહ્યું કે તે એક છોકરાના પ્રેમમાં છે અને તેની સાથે પોતાની મરજીથી રહે છે. યુવતીએ કહ્યું કે બંને લગ્ન કરવા માંગે છે અને તેમની વચ્ચે ઘણી વખત શારીરિક સંબંધો પણ બન્યા છે. આ સાંભળીને પોલીસે આરોપી વિરુદ્ધ પોક્સો એક્ટ હેઠળ કેસ નોંધ્યો હતો. જ્યારે મામલો કોર્ટમાં પહોંચ્યો ત્યારે ટ્રાયલ કોર્ટે આરોપીને એમ કહીને નિર્દોષ છોડી મૂક્યો કે બંને વચ્ચેના સંબંધો સહમતિથી હતા. આ નિર્ણય સામે દિલ્હી પોલીસ હાઈકોર્ટ પહોંચી હતી. હવે હાઈકોર્ટે આ કેસમાં છોકરા સામે POCSO એક્ટ હેઠળ આરોપો ઘડ્યા છે. પરંતુ તેમાં એવી મજબૂરી પણ વ્યક્ત કરવામાં આવી છે કે સગીર છોકરા-છોકરીઓના પ્રેમમાં પડવા, ઘર છોડીને ભાગી જવાના, સાથે રહેવાના અને સહમતિથી સંબંધ રાખવાના કિસ્સાઓ અલગ રીતે હાથ ધરવા જોઈએ, પરંતુ POCSO એક્ટના કારણે કોર્ટના હાથ બંધાયેલા છે. સગીરો વચ્ચે સહમતિથી બનેલા સંબંધોમાં POCSO હેઠળની કાર્યવાહીને લઈને ચીફ જસ્ટિસથી લઈને દેશની ઘણી કોર્ટોમાં ચિંતા વ્યક્ત કરવામાં આવી છે. બાળ અધિકાર નિષ્ણાત અને દિલ્હી હાઈકોર્ટના એડવોકેટ કહે છે કે આવા મુદ્દાઓ અનેક કાયદાઓ વચ્ચે ફસાયેલા છે. લગ્નની ઉંમરથી લઈને શારીરિક સંબંધ બાંધવા અને બળાત્કાર સુધીના ગંભીર મુદ્દાઓ પર આ કાયદાઓ વચ્ચે કોઈ સંકલન નથી.
આ 9 કાયદાઓ એકબીજા સાથે ફસાયેલા છે :
1- POCSO (જાતીય ગુનાઓથી બાળકોનું રક્ષણ) અધિનિયમ : –
આ મુજબ 18 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના છોકરા-છોકરીઓ સગીર છે અને તેમની વચ્ચે શારીરિક સંબંધ બાંધવો ગુનો છે, પછી ભલે તેમણે પરસ્પર સંમતિથી સંબંધ બનાવ્યા હોય.
2- સંમતિની ઉંમર : –
ભારતીય દંડ સંહિતા હેઠળ જાતીય સંભોગ માટે સંમતિ આપવાની કાનૂની ઉંમર 18 વર્ષ છે. આ ઉંમરથી ઓછી ઉંમરની છોકરી સાથે સેક્સ માણવું એ બળાત્કાર છે, પછી ભલે છોકરી સેક્સ કરવા માટે સંમત થાય.
3- બાળ લગ્ન પ્રતિબંધ કાયદો : –
જ્યાં સુધી છોકરાની ઉંમર 21 વર્ષ (21મું અને 22મું વર્ષ પૂરું થાય) અને છોકરીની ઉંમર 18 વર્ષ (18મું અને 19મું વર્ષ પૂરું) ન થાય ત્યાં સુધી કાયદાની નજરમાં બાળક ગણાય.
4- IPCની કલમ 375 ના અપવાદ-2 : –
IPCની કલમ 375 બળાત્કાર સાથે સંબંધિત છે. આ કલમના અપવાદ-2 મુજબ, 15 વર્ષથી વધુ ઉંમરની પત્ની સાથે સંબંધ બાંધવો એ બળાત્કાર નથી.
5- હિન્દુ મેરેજ એક્ટ, ક્રિશ્ચિયન મેરેજ એક્ટ અને પારસી મેરેજ એન્ડ ડિવોર્સ એક્ટ : –
આ કાયદાઓ હેઠળ, છોકરો 21 વર્ષ પૂર્ણ કર્યા પછી જ લગ્ન કરી શકે છે અને છોકરી 18 વર્ષ પૂર્ણ કર્યા પછી પહેલા નહીં.
6- સ્પેશિયલ મેરેજ એક્ટ : –
લગ્ન માટે જુદા જુદા ધર્મના યુગલોની ઉંમર છોકરા માટે 21 વર્ષ અને છોકરી માટે 18 વર્ષ હોવી જરૂરી છે. પરંતુ, જો પહેલાંથી જ પરિણીત યુગલ આ કાયદા હેઠળ લગ્નની નોંધણી કરાવવા માંગે છે, તો છોકરાની સાથે છોકરીની ઉંમર પણ 21 વર્ષની હોવી જોઈએ.
7- મુસ્લિમ પર્સનલ લો : –
આ કાયદામાં છોકરા અને છોકરીઓની ઉંમર સ્પષ્ટ નથી. પરંતુ એક છોકરી 14-15 વર્ષની ઉંમરે તરુણાવસ્થા પછી એટલે કે પીરિયડ્સ શરૂ થયા પછી લગ્ન કરી શકે છે.
8- જુવેનાઇલ જસ્ટિસ એક્ટ : –
આ કાયદા અનુસાર 18 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકો સગીર છે. જો કે 16 થી 18 વર્ષની વય વચ્ચેનો કિશોર જે ખૂબ જ ગંભીર ગુનો કરે છે તેને પણ પુખ્ત ગણી શકાય.
9- બાળ લગ્ન પ્રતિબંધ (સુધારા) બિલ, 2021 : –
તમામ ધર્મની છોકરીઓ માટે લગ્નની ઉંમર 18થી વધારીને 21 વર્ષ કરવા માટે સરકારે 2021માં લોકસભામાં આ બિલ રજૂ કર્યું હતું. હાલમાં આ બિલ સંસદની સ્થાયી સમિતિ પાસે છે.
ક્યારેક આ કાયદાઓ એકબીજાની મર્યાદાઓ ઓળંગે છે, ક્યારેક તે બાબતને જટિલ બનાવે છે અને કેટલીકવાર તે રાહતનું કારણ બની જાય છે.
15 વર્ષની ઉંમરે લગ્ન એક કાયદામાં કાયદેસર છે, આ બે કાયદામાં ગુનો છે
શરિયતના કાયદા અનુસાર, તરુણાવસ્થા પ્રાપ્ત કર્યા પછી 14-15 વર્ષની ઉંમરે છોકરીના લગ્ન કરી શકાય છે, અને પતિ પણ સંબંધ બાંધી શકે છે. જો કે, આ ઉંમરે અન્ય કોઈ ધર્મમાં લગ્ન કરવું એ POCSO એક્ટ અને બાળ લગ્ન પ્રતિબંધ કાયદાનું ઉલ્લંઘન છે. આઈપીસીની કલમ 375 મુજબ 18 વર્ષથી ઓછી ઉંમરની છોકરી સાથે સેક્સ કરવું એ બળાત્કાર છે. પરંતુ, 375 ના અપવાદ-2 મુજબ, 15 વર્ષથી વધુ ઉંમરની પત્ની સાથે સંબંધ બાંધવો એ બળાત્કાર નથી. જ્યારે આ POCSO એક્ટ અને ચાઇલ્ડ મેરેજ પ્રોહિબિશન એક્ટનું ઉલ્લંઘન છે. સુપ્રીમ કોર્ટ પણ કલમ 375ના અપવાદ અંગે સ્પષ્ટ નથી. સુપ્રીમ કોર્ટે કલમ 375ના અપવાદ પર પણ અલગ નિર્ણયો આપ્યા છે. 2017માં કોર્ટે કહ્યું હતું કે 18 વર્ષથી ઓછી ઉંમરની પત્ની સાથે સંબંધ રાખવાને બળાત્કાર ગણવામાં આવશે. પરંતુ બીજા કેસમાં કેરળ હાઈકોર્ટે સગીર પત્ની સાથે શારીરિક સંબંધ બાંધનાર પતિને સજા સંભળાવી, તો એ જ કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટે કલમ 375ના અપવાદના આધારે કહ્યું કે જ્યારે પતિ-પત્ની વચ્ચેના સંબંધો પત્નીની ઉંમર 15 વર્ષથી વધુ છે તે ખૂબ જ હતી આથી પતિને નિર્દોષ જાહેર કરવામાં આવ્યો હતો. ભારતમાં બાળકની કાયદેસર ઉંમર 18 થી 21 વર્ષની વચ્ચે છે : બાળ લગ્ન પ્રતિબંધ કાયદામાં 21 વર્ષ સુધીના છોકરાઓ અને 18 વર્ષ સુધીની છોકરીઓને સગીર કહેવામાં આવે છે. POCSO એક્ટ હેઠળ, 18 વર્ષ સુધીના તમામ નાગરિકો બાળકો છે. જુવેનાઇલ જસ્ટિસ એક્ટ હેઠળ, 16 થી 18 વર્ષની વયના કિશોરો કે જેમણે ગંભીર ગુના કર્યા હોય તેમને પણ પુખ્ત તરીકે ગણવામાં આવે છે. ભારતના મુખ્ય ન્યાયાધીશ ડીવાય ચંદ્રચુડે પણ ‘પોક્સો એક્ટ’ના દાયરામાં કિશોરો વચ્ચે સહમતિથી પ્રણય સંબંધોને સામેલ કરવા પર ચિંતા વ્યક્ત કરી છે. તે પહેલા દિલ્હી હાઈકોર્ટ, પંજાબ અને હરિયાણા હાઈકોર્ટ અને મદ્રાસ હાઈકોર્ટ સહિતના ભૂતપૂર્વ ન્યાયાધીશોએ સહમતિથી સેક્સની ઉંમર ઘટાડીને 16 વર્ષ કરવાનું સૂચન કર્યું છે.
This content is restricted to site members. If you are an existing user, please log in. New users may register below.
