કેન્દ્ર સરકાર બંધારણમાંથી ઈન્ડિયા નામના દરેક શબ્દને હટાવવાની માંગને લાગુ કરી શકે!

(GNS),06

સંસદના આગામી વિશેષ સત્રમાં કેન્દ્ર સરકાર બંધારણમાંથી ઈન્ડિયા નામના દરેક શબ્દને હટાવવાની માંગને લાગુ કરી શકે છે, જે બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન ભારતમાં લોકપ્રિય હતું. સંસદીય પ્રક્રિયા હેઠળ કલમ-37માં સુધારો કરવો એ સરકારના ડાબા હાથનો ખેલ છે. બંધારણના ઘડવૈયાઓએ અનુચ્છેદ-368માં આ સત્તા પ્રદાન કરી છે, કારણ કે ભૂલ ચૂક કોઈપણ સમયગાળામાં કોઈપણ વ્યક્તિથી થઈ શકે છે. સ્વતંત્રતા પછી, બંધારણ અંગ્રેજીમાં પસાર થયું. જેમાં ઈન્ડિયા એ ભારત છે તેવી કલમની સ્પષ્ટતા કરવામાં આવી હતી. હિન્દીમાં બંધારણની નકલ રાખવામાં આવી હતી અને પસાર પણ થઈ શકી ન હતી. ભારત એક પ્રજાસત્તાક હોવાથી, વિવિધ રાજ્યો અને પ્રાંતોમાં ઘણી ભાષાઓ બોલવામાં અને લખવામાં આવે છે. આ કારણે હિન્દી રાષ્ટ્રભાષા બની શકી નથી, જ્યારે કેટલાક કારણોસર હિન્દીમાં બંધારણ પસાર થઈ શક્યું નથી. ઈતિહાસકારોના મતે, આપણા દેશ ભારતનું નામ વાસ્તવમાં શકુંતલાના પુત્ર ભરતના નામ પરથી રાખવામાં આવ્યું હતું. જ્યારે તેના પહેલા પણ ઘણા નામ હતા, પરંતુ ભારતની રચના પછી તે અકબંધ રહ્યું અને અંગ્રેજોએ આવીને તેને નવું નામ આપ્યું ઈન્ડિયા, જે બંધારણ ઘડનારાઓએ અપનાવ્યું.

ઘણા પ્રસંગોએ, ઈન્ડિયાનું નામ બદલીને ભારત રાખવાની માગણીઓ કરવામાં આવી હતી, પરંતુ માગણી કરનારાઓ ચિનગારીને આગમાં ફેરવવામાં નિષ્ફળ રહ્યા હતા. તાજેતરમાં, સુપ્રીમ કોર્ટે આવી જ માંગ કરતી પીઆઈએલને ફગાવી દીધી હતી. આજે, 76 વર્ષ પૂર્ણ કર્યા પછી, ભારત માત્ર પોતાના પગ પર ઊભું થવા જ નહી, પરંતુ અન્ય દેશોની જેમ તેના નામની સ્પષ્ટતા પણ ઇચ્છે છે. વાસ્તવિકતા એ છે કે સરકાર સામે કોઈ અવરોધ નથી. ઈન્ડિયા નામને હટાવવા માટેનો ડ્રાફ્ટ તૈયાર કરીને કેન્દ્રીય કેબિનેટમાં પસાર કરવાનો રહેશે અને પછી તેને લોકસભા અથવા રાજ્યસભામાં કલમ 1માં સુધારો કરવા માટેના બિલના રૂપમાં મંત્રી દ્વારા રજૂ કરવાનો રહેશે. જો કે પ્રાઈવેટ મેમ્બરનું બિલ કોઈપણ સભ્ય લાવી શકે છે, પરંતુ સરકાર રાષ્ટ્રવાદને લગતા મુદ્દા પર પીછેહઠ કેમ કરે?.. બંધારણીય નિષ્ણાતો અને સુપ્રીમ કોર્ટના વકીલો અભિષેક રાય, જ્ઞાનંત સિંહ, અનુપમ મિશ્રા અને અશ્વની દુબેના મતે, સંસદ પાસે કલમ 368માં ફેરફાર અથવા સુધારો કરવાની સત્તા છે. આ માત્ર સંસદ જ કરી શકે છે, રાજ્ય વિધાનસભા પાસે આ સત્તા નથી.

નિષ્ણાતોના મતે, આ કલમની કલમ 1 જણાવે છે કે, વર્તમાન બંધારણમાં કંઈપણ સમાવિષ્ટ હોવા છતાં, સંસદ, તેની ઘટક શક્તિના ઉપયોગ દરમિયાન, આ બંધારણની કોઈપણ જોગવાઈને ઉમેરવા, બદલવા અથવા રદ કરવા માટે આ કલમમાં સુધારો કરી શકે છે. પ્રક્રિયા થઈ શકે છે. બંધારણીય નિષ્ણાતોના મતે, કલમ 368ની કલમ 2 જણાવે છે કે, વર્તમાન બંધારણમાં સંશોધન સંસદના કોઈપણ ગૃહમાં બિલ રજૂ કરીને જ શરૂ કરી શકાય છે. જ્યારે ખરડો બંને ગૃહમાં લાવવામાં આવે છે, ત્યારે તે કુલ સભ્યોના મતદાનની બહુમતી દ્વારા, એટલે કે, ગૃહના કુલ સભ્યપદના બહુમતી દ્વારા અને હાજર રહેલા અને મતદાન કરતા સભ્યોની બે તૃતીયાંશ બહુમતી દ્વારા પસાર થવું જોઈએ. લોકસભા અને ઉપલા ગૃહ એટલે કે રાજ્યસભામાં અલગ-અલગ બિલ પસાર કરવા પડશે. જો બંને ગૃહોમાં સર્વસંમતિ ન હોય તો સંયુક્ત બેઠક યોજવાની કોઈ જોગવાઈ નથી.

નિષ્ણાતોના મતે, જો બિલ બંધારણની સંઘીય જોગવાઈઓમાં સુધારો કરવા માંગે છે, તો તેને અડધા રાજ્યોની વિધાનસભાઓમાં સામાન્ય બહુમતીથી પસાર કરવું જોઈએ. જો કે ઈન્ડિયા નામને દૂર કરવા માટે સંઘીય જોગવાઈઓમાં કોઈ સુધારો કરવામાં આવ્યો નથી, પરંતુ તેને રાજ્યની વિધાનસભાઓમાં પસાર કરવાની જરૂર રહેશે નહીં. આવી સ્થિતિમાં, સંસદના બંને ગૃહો દ્વારા તેને પસાર કર્યા પછી, બિલને રાષ્ટ્રપતિ સમક્ષ તેમની સંમતિ માટે રજૂ કરવામાં આવશે. રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા બિલને મંજૂરી અથવા નામંજૂર આપવી જરૂરી છે. રાષ્ટ્રપતિ ન તો બિલને સંમતિ માટે રોકી શકે છે અને ન તો તેને પુનર્વિચાર માટે સંસદમાં મોકલી શકે છે. રાષ્ટ્રપતિની મંજૂરી પછી, ખરડો એક અધિનિયમનું સ્વરૂપ લે છે અને અધિનિયમની શરતો અનુસાર, સંબંધિત લેખનું ફોર્મેટ બદલાઈ જાય છે. બંધારણીય નિષ્ણાતોના મતે, દેશનું નામ બદલવા અથવા નવું નામ આપવા સરકાર પાસે સંસદીય પ્રક્રિયા હેઠળ આમ કરવાનો અધિકાર છે.