ભારતમાં આવતી કુદરતી આફતોના કારણે દેશના જીડીપીને નુકશાન

(જી.એન.એસ),તા.૦૮
નવીદિલ્હી

ભારતમાં દર વર્ષે ખરીફ સિઝનમાં પાકના નુકસાનને કારણે ખેડૂતોને વધુ નુકસાન થાય છે, કારણ કે તે સમયે સૌથી વધુ કમાણી થાય છે. આ જ વર્ષે કુદરતી આફતોના કારણે ખાડીના પાકોના વિનાશને કારણે સામાન્ય જીવનમાં વપરાતી વસ્તુઓના ભાવ પણ આસમાને છે. જે આપણા જીવન અને ખિસ્સા પર અસર કરે છે.ગુજરાત સહિત સમગ્ર ભારતમાં હાલ ચોમાસું સક્રિય છે. ભારતમાં વરસાદ પડતાની સાથે જ નદીઓમાં પૂર આવવું સામાન્ય બાબત છે. આ સાથે ધરતીકંપ, ભારે વરસાદ, અતિવૃષ્ટિ, તોફાન, ચક્રવાત, ભૂસ્ખલન, હિમપ્રપાત, વીજળી, જંગલમાં આગ જેવી અનેક કુદરતી આફતો દર વર્ષે ભારતમાં દસ્તક દેતી રહે છે. આ આફતો દર વર્ષે મોટી તબાહી સર્જે છે, સાથે જ દેશના જીડીપી પર પણ મોટી અસર કરે છે. સદીની શરૂઆતથી અત્યાર સુધી કૃદરતી આફતોની સંખ્યામાં દુનિયાભરમાં અમેરિકા અને ચીન બાદ ભારત વિશ્વમાં ત્રીજા સ્થાને આવે છે. તમને જાણીને નવાઈ લાગશે કે દર વર્ષે કુદરતી આફતોના કારણે ભારતને ૬ ખરબથી વધુની ચૂકવણી કરવી પડે છે. વિશ્વમાં કુદરતી આફતોના કારણે થયેલા નુકસાન અંગે સંયુક્ત રાષ્ટ્રના એક રિપોર્ટ અનુસાર, ભારતને કુદરતી દુર્ઘટનાઓથી વાર્ષિક આશરે ઇં૯.૮ બિલિયન અથવા લગભગ ૬.૩૩ ટ્રિલિયનનું નુકસાન વેઠવું પડે છે. તાજેતરમાં ભારતમાં કુદરતી આફતો ખાસ કરીને ચક્રવાતની તીવ્રતા અને ફિકવન્સીમાં અનેકગણો વધારો થયો છે. પશ્ચિમ કિનારા (મહારાષ્ટ્ર, ગુજરાત) પર ચક્રવાતની સ્પીડ વધી રહી છે, જે અગાઉ ક્યારેય જાેવા મળી ન હતી. જીમ્ૈંના રિપોર્ટ અનુસાર ભારતમાં ૧૯૦૦ બાદથી કૃદરતી આફતોના ૭૫૬ કેસ નોંધાયા છે. જ્યારે ૧૯૦૦-૨૦૦ દરમિયાન ૪૦૨ ઘટનાઓ અને ૨૦૦૨-૨૦૨૧ દરમિયાન ૩૫૪ એ ભારતમાં દસ્તક આપી છે. ૨૦૦૧માં અત્યાક સુધી કુલ ૧૦૦ કરોડ લોકો પ્રભાવિત થયા છે, અને આ આફતોના કારણે લગભગ ૮૩,૦૦૦ લોકો પોતાનો જીવ ગુમાવી ચૂક્યા છે. જાે ખોટને હાલની કીંમતોની સાથે જાેડવામાં આવે તો આ ખોટ ૧૩ લાખ કરોડ રૂપિયા એટલે કે ભારતના સકલ ઘરેલૂ ઉત્પાદન એટલે કે જીડીપીના ૬% છે. નેશનલ ડિઝાસ્ટર મેનેજમેન્ટ ઓથોરિટી અનુસાર ભારતની ભૌગોલિક સ્થિતિના કારણે દેશમાં કુલ ભૂમિના લગભગ ૧૨ ટકા ભાગ પૂરના સંપર્કમાં રહે છે. જ્યારે ૬૮ ટકા દુષ્કાળ, ભૂસ્ખલન અને હિમપ્રપાતની ઝપેટમાં છે અને ૫૮.૬% જમીન વિસ્તાર ભૂકંપની સંભાવના ધરાવે છે. આ મુખ્ય કારણ છે કે ભારતને દર વર્ષે અનેક પ્રકારની કુદરતી આફતોનો સામનો કરવો પડે છે. વિશ્વ મૌસમ વિજ્ઞાન ઓર્ગેનાઈઝેશન (ઉસ્ર્ં) ના એશિયા ૨૦૨૦ માં સ્ટેટ ઓફ ધ ક્લાઈમેટ (ર્જીઝ્ર) ના અહેવાલ મુજબ વર્ષ ૨૦૨૦ માં કુદરતી આફતોના કારણે ભારતને આશરે ેંજીડ્ઢ ૮૭ બિલિયનનું સરેરાશ નુકસાન થયું છે. આ ઘટનાઓને કારણે છેલ્લા એક વર્ષમાં હજારો લોકોએ જીવ ગુમાવ્યા છે. લાખો લોકો વિસ્થાપિત થયા છે અને તેની અસરને કારણે દેશને સેંકડો ડોલરનો ખર્ચ કરવો પડ્યો છે. આ જ વિશ્વ બેંકનો અંદાજ છે કે વિશ્વભરમાં વાર્ષિક આપત્તિ નુકસાન પહેલાથી જ ૫૨૦ અરબ ડોલરની નજીક છે, અને આપત્તિઓ વાર્ષિક ધોરણે ૨૪ મિલિયન લોકોને ગરીબીમાં ધકેલી દે છે. વૈજ્ઞાનિકના જણાવ્યા અનુસાર, દરિયાના તાપમાનમાં થઈ રહેલા સતત વધારાને કારણે ભારતના કિનારા પર રહેતા લોકો માટે ઉત્તર હિંદ મહાસાગરમાં ચક્રવાત હવે ભારતમાં સામાન્ય બની ગયું છે. જ્યારે, દરેક વર્ષે ક્લાઈમેટ ચેન્જના કારણે અકાળે આગ દઝાડતી ગરમી, ચોમાસામાં વિલંબ અને ક્યારેક ભારે વરસાદને કારણે ભારે તબાહીના કારણે ભારતમાં મોસમી ખેતી પર ભારે અસર પડે છે. આમાંની મોટાભાગની કુદરતી આફતો રોકી શકાતી નથી, પરંતુ તેને નિયંત્રિત કરી શકાય છે. ભારતમાં દર વર્ષે લાખો લોકો પૂરથી પ્રભાવિત થાય છે. સત્તાવાર આંકડાઓ અનુસાર, પૂરના કારણે આર્થિક નુકસાન દર વર્ષે ૫૮.૭ અરબ ડોલર સુધી જાય છે. ભારતની આફતોમાં પૂર સૌથી મોંઘવાર સાબિત થાય છે. પૂરને કારણે થયેલું નુકસાન તમામ આફતોને કારણે થયેલા આર્થિક નુકસાનના ૬૮% જેટલું છે. કેન્દ્રીય કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ પ્રધાન નરેન્દ્ર સિંહ તોમરના લોકસભામાં વર્ષ ૨૦૨૧ના નિવેદન અનુસાર, કુદરતી આફતોના કારણે તે ભારતીય ખેડૂતો માટે વધુ એક જટિલ વર્ષ હતું. ચક્રવાત તૌકતે અને ચક્રવાત યાસે પ્રથમ થોડા મહિનામાં ઘણા રાજ્યોમાં તબાહી મચાવી હતી, ખાસ કરીને ઓડિશા, પશ્ચિમ બંગાળ અને કર્ણાટકમાં. જુલાઈમાં મહારાષ્ટ્રમાં પૂરના કારણે ઉભા પાકને નુકસાન થયું હતું. ત્યારબાદ ઓગસ્ટમાં દેશમાં ૨૪ ટકા અને સપ્ટેમ્બરમાં ૩૫ ટકા વધુ વરસાદ નોંધાયો હતો. ઓક્ટોબરમાં ભારે વરસાદે કેરળના કેટલાક જિલ્લાઓમાં તૈયાર પાકનો નાશ કર્યો હતો. આ સિલસિલો માત્ર અટક્યો ન હતો, આ વિનાશ વર્ષના અંત સુધી ચાલુ રહ્યો. નવેમ્બરમાં ભારે વરસાદને કારણે દક્ષિણ ભારતના રાજ્યો આંધ્રપ્રદેશ, તમિલનાડુ, કેરળ અને કર્ણાટકમાં જાનમાલનું ભારે નુકસાન થયું હતું. ચક્રવાતી તોફાનો, અચાનક પૂર, પૂર, ભૂસ્ખલન અને વાદળ વિસ્ફોટને કારણે ૨૫ નવેમ્બર, ૨૦૨૧ સુધીમાં ભારતે કુલ મળીને ૫.૦૪ મિલિયન હેક્ટર (દ્બરટ્ઠ) સખત પાક ગુમાવ્યો છે. સરકારી આંકડાઓ અનુસાર, ૨૦૧૬માં ૬.૬૫ મિલિયન હેક્ટર અને ૨૦૧૭માં ૫.૦૮ મિલિયન હેક્ટર, ૨૦૧૮માં ૧.૭૦ મિલિયન હેક્ટર, ૨૦૧૯માં ૧૧.૪૨ મિલિયન હેક્ટર, ૨૦૨૦માં ૬.૬૫ મિલિયન હેક્ટર અને ૫.૦૨૦૪૧માં સ્ૐછ કૃષિ પ્રભાવિત વિસ્તાર હતો. ભારતમાં ૨૦૧૬ થી ભારે વરસાદ અને પૂર સહિત હાઇડ્રો-હવામાન સંબંધી આપત્તિઓથી લગભગ ૩૬ મિલિયન હેક્ટર કૃષિ વિસ્તાર પ્રભાવિત થયો હતો.