ભારત હવે ફોલોવર રહ્યું નથી. તે હવે અનેક ક્ષેત્રોમાં આગળ વધી રહ્યું છે: ડો. જિતેન્દ્ર સિંહ

(જી.એન.એસ) તા. 19

કેન્દ્રીય વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી મંત્રી (સ્વતંત્ર હવાલો) પૃથ્વી વિજ્ઞાન અને પીએમઓ, પરમાણુ ઊર્જા વિભાગ, અવકાશ વિભાગ, કાર્મિક, જાહેર ફરિયાદો અને પેન્શન વિભાગનાં રાજ્ય મંત્રી ડૉ. જિતેન્દ્ર સિંહે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે, ભારત હવે માત્ર અનુયાયી જ નથી રહ્યું, પરંતુ હવે તે વૈશ્વિક માપદંડો સ્થાપિત કરી રહ્યું છે, જે વિવિધ ક્ષેત્રોમાં નેતૃત્વ અને અગ્રણી નવીનતાઓ પ્રદાન કરે છે. તેમણે અંતરિક્ષ, જૈવ પ્રૌદ્યોગિકી અને પરમાણુ ઊર્જા વગેરે ક્ષેત્રોમાં તાજેતરનાં વર્ષોમાં ભારતે કરેલી નોંધપાત્ર પ્રગતિ પર પ્રકાશ પાડ્યો હતો, જેણે પોતાને વૈશ્વિક મંચ પર મુખ્ય ખેલાડી તરીકે સ્થાન આપ્યું છે.

ડૉ. જિતેન્દ્ર સિંહે ધ્યાન દોર્યું હતું કે, ભારતનાં અંતરિક્ષ ક્ષેત્રમાં અભૂતપૂર્વ પરિવર્તન જોવા મળ્યું છે, જેમાં મહત્ત્વાકાંક્ષી મિશનો અને આંતરરાષ્ટ્રીય જોડાણોમાં વધારો થયો છે. સ્પેસ ડોકિંગ એક્સપેરિમેન્ટ (SpaDeX) ભારતની ટેકનોલોજીકલ પ્રગતિનું પ્રમાણ છે, જે ગગનયાન, ચંદ્રયાન-4 અને ભારતનું આગામી આંતરરાષ્ટ્રીય અંતરિક્ષ સ્ટેશન ભારતીય અંતરીક્ષ સ્ટેશન સહિત ભવિષ્યનાં અંતરિક્ષ અભિયાનો માટે માર્ગ મોકળો કરે છે.

ભારત ઉપગ્રહ પ્રક્ષેપણ માટે પસંદગીના સ્થળ તરીકે પણ ઉભરી આવ્યું છે, જેણે વૈશ્વિક સ્તરે વિશ્વસનીયતા મેળવી છે. રાષ્ટ્રએ સફળતાપૂર્વક 433 વિદેશી ઉપગ્રહોનું પ્રક્ષેપણ કર્યું છે, જેમાંથી 396ને ફક્ત છેલ્લા દાયકામાં જ તૈનાત કરવામાં આવ્યા હતા, જેણે 2014-2023 સુધીમાં 157 મિલિયન ડોલર અને 260 મિલિયન યુરોની આવક પેદા કરી હતી. ચંદ્રયાન-3ની ઐતિહાસિક સફળતા, જેણે ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ નજીક ઉતરનાર પ્રથમ દેશ બનાવ્યો હતો, તેણે ચંદ્રના સંશોધનમાં ઇસરોને સૌથી આગળ સ્થાન આપ્યું છે. નાસા સહિતની વિશ્વની અગ્રણી અવકાશ એજન્સીઓ હવે ચંદ્રના દક્ષિણ ધ્રુવ પરથી ભારતના તારણોની રાહ જોઈ રહી છે, જે એક સીમાચિહ્નરૂપ છે જે અવકાશ સંશોધનમાં રાષ્ટ્રના વધતા પ્રભુત્વને રેખાંકિત કરે છે.

મંત્રીશ્રીએ બાયોટેકનોલોજી અને બાયોઇકોનોમીમાં ભારતની પથપ્રદર્શક ભૂમિકા વિશે પણ જણાવ્યું હતું. ભારત ડીએનએ-આધારિત કોવિડ -19 રસી વિકસિત કરનારો પ્રથમ દેશ બન્યો હતો, જેણે રસી સંશોધન અને વિકાસમાં તેના નેતૃત્વને દર્શાવ્યું હતું. તદુપરાંત, ભારતે સર્વાઇકલ કેન્સર માટે પ્રથમ હર્પીઝવાયરસ રસી રજૂ કરી છે, જે નિવારક આરોગ્યસંભાળમાં અગ્રણી તરીકેની તેની સ્થિતિને મજબૂત કરે છે.

ભારતની બાયોઇકોનોમી 2014માં 10 અબજ ડોલરથી વધીને આજે લગભગ 140 અબજ ડોલર થઇ ગઇ છે, જેમાં આગામી વર્ષોમાં 250 અબજ ડોલર સુધી પહોંચવાનો અંદાજ છે. બાયોટેક સ્ટાર્ટઅપ્સની સંખ્યા વર્ષ 2014માં માત્ર 50 હતી, જે અત્યારે વધીને 9,000 થઈ ગઈ છે, જેણે ભારતને બાયોટેક ઇનોવેશનનું વૈશ્વિક કેન્દ્ર બનાવ્યું છે. બાયો-મેન્યુફેક્ચરિંગમાં, ભારત હવે એશિયા-પેસિફિક ક્ષેત્રમાં ત્રીજા ક્રમે છે અને વૈશ્વિક સ્તરે 12 મા ક્રમે છે, તેની અસર ઝડપથી વિસ્તરી રહી છે.

ભારતે અવકાશ જીવવિજ્ઞાનમાં પણ એક સાહસિક પગલું ભર્યું છે, જેણે પૃથ્વીની પેલે પાર માનવ અસ્તિત્વનો પાયો નાખ્યો છે. ઇસરો અને બાયોટેકનોલોજી વિભાગે અવકાશ બાયોટેકનોલોજી સંશોધનને આગળ વધારવા માટે એક એમઓયુ પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે, જેમાં લાંબા ગાળાના અવકાશ મિશનને ટકાવી રાખવા માટે અવકાશમાં છોડ ઉગાડવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે. અવકાશી ચિકિત્સા અને માનવ શરીરવિજ્ઞાનનો અભ્યાસ બહારની દુનિયાના વાતાવરણમાં સંશોધનનું એક મહત્ત્વનું ક્ષેત્ર બની રહ્યું છે અને ભારત હવે માત્ર તેને અનુસરવાને બદલે વૈશ્વિક ધોરણો પ્રસ્થાપિત કરી રહ્યું છે.

ભારતનો પરમાણુ ઊર્જા કાર્યક્રમ, જે એક સમયે સંશયવાદનો સામનો કરતો હતો, તે હવે તેની શાંતિપૂર્ણ અને ટકાઉ મહત્વાકાંક્ષાઓ માટે જાણીતો બન્યો છે. દેશે વર્ષ 2047 સુધીમાં 100 ગીગાવોટ પરમાણુ ઊર્જાનું મહત્વાકાંક્ષી લક્ષ્યાંક નિર્ધારિત કર્યું છે, જેનો ઉદ્દેશ કાર્બન ઉત્સર્જનમાં 50 ટકાનો ઘટાડો કરવાનો છે, આ પ્રતિબદ્ધતા વૈશ્વિક આબોહવા વ્યૂહરચનાને અસર કરી રહી છે. દુનિયાએ હવે ભારતની પરમાણુ નીતિનો સ્વીકાર કર્યો છે, જેની કલ્પના હોમી ભાભાએ શાંતિપૂર્ણ હેતુઓ માટે કરી હતી, જે જવાબદાર ઊર્જા વિકાસ માટેના એક નમૂના તરીકે હતી.

ભારતનું વૈજ્ઞાનિક ઉત્પાદન વૈશ્વિક સ્તરે માન્યતા મેળવી રહ્યું છે, અને દેશ હવે વૈજ્ઞાનિક પ્રકાશનોમાં ચોથા ક્રમે છે. અંદાજો સૂચવે છે કે 2030 સુધીમાં, ભારત વૈજ્ઞાનિક સંશોધનમાં યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સને પાછળ છોડીને વિશ્વનો ટોચનો ક્રમાંકિત દેશ બની શકે છે.

ભારતનું અવકાશ અર્થતંત્ર આગામી દાયકામાં 5 થી 10 ગણું વૃદ્ધિ પામશે, જે તેના નેતૃત્વને વધુ મજબૂત બનાવશે. રાષ્ટ્રનો ઝડપી આર્થિક ઉન્નતિ તેના વૈશ્વિક રેન્કિંગમાં સ્પષ્ટ છે, જેમાં બાયો-મેન્યુફેક્ચરિંગમાં તેનું 12મું સ્થાન અને વૈજ્ઞાનિક સંશોધન પ્રકાશનોમાં ચોથું સ્થાન સામેલ છે.

ડૉ. જિતેન્દ્ર સિંહે ભાર મૂકતા નિષ્કર્ષ કાઢ્યો કે ભારતનો ઉદય હવે ફક્ત પકડવાનો નથી પરંતુ વિશ્વ માટે એજન્ડા નક્કી કરવાનો છે. “ઘડિયાળ 360 ડિગ્રી ફરી ગઈ છે. પહેલાં, આપણે બીજાઓ પાસેથી શીખ્યા હતા; હવે, દુનિયા આપણી તરફ જોઈ રહી છે. ટ્રાફિક બંને તરફ છે,” તેમણે ટિપ્પણી કરી.