સુપ્રીમ કોર્ટની ૭ ન્યાયાધીશોની બંધારણીય બેન્ચે ‘કાનૂની પ્રશ્ન’ની સમીક્ષા કરવાનું શરૂ કર્યું

જેમને અનામતનો લાભ મળ્યો છે તેમણે તેમાથી બહાર નીકળવું જોઈએ : સુપ્રીમ કોર્ટ

(જી.એન.એસ),તા.૦૭

સુપ્રીમ કોર્ટે મંગળવારે કહ્યું કે, પછાત જાતિના લોકો કે જેઓ અનામતના હકદાર છે અને તેનો લાભ પણ મેળવ્યો છે, તેમણે હવે અનામત શ્રેણીમાંથી બહાર આવવું જોઈએ. એમ પણ કહ્યું કે તેઓએ અન્ય વધુ પછાત લોકો માટે રસ્તો કરવો જોઈએ. હિન્દુસ્તાનના અહેવાલ અનુસાર, સુપ્રીમ કોર્ટની સાત ન્યાયાધીશોની બંધારણીય બેન્ચે મંગળવારે ‘કાનૂની પ્રશ્નની સમીક્ષા કરવાનું શરૂ કર્યું કે, શું રાજ્ય સરકારને શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં અને સરકારી નોકરીઓમાં પ્રવેશમાં અનામત આપવા માટે અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિમાં પેટા વર્ગીકરણ કરવાનો અધિકાર છે?‘ મીડિયા રિપોર્ટ મુજબ બંધારણીય બેન્ચે સુનાવણીના પ્રથમ દિવસે કહ્યું હતું કે તે, 2004ના સુપ્રીમ કોર્ટના ચુકાદાની માન્યતાની સમીક્ષા કરશે કે રાજ્યોને અનામત આપવા માટે અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિને વધુ પેટા-વર્ગીકરણ કરવાની સત્તા નથી.

સુનાવણી દરમિયાન, જસ્ટિસ વિક્રમ નાથે પંજાબના એડવોકેટ જનરલ ગુરમિંદર સિંહની દલીલોનો સારાંશ આપતા કહ્યું, “આ જાતિઓને કેમ બહાર ન કાઢવી જોઈએ? તમારા મતે, કેટલીક પેટાજાતિઓએ ચોક્કસ શ્રેણીમાં વધુ સારું પ્રદર્શન કર્યું છે. તેઓ આ શ્રેણીમાં આગળ છે. તેઓએ તેમાંથી બહાર આવીને જનરલનો મુકાબલો કરવો જોઈએ. ત્યાં કેમ રહેવું? જેઓ હજુ પણ પછાત છે તેમને અનામત મળવા દો. એકવાર તમને આરક્ષણનો લાભ મળી જાય પછી તમારે તે આરક્ષણમાંથી બહાર નીકળી જવું જોઈએ.” એડવોકેટ જનરલે કહ્યું, ”તે ઉદ્દેશ્ય છે. જો તે ઉદ્દેશ્ય સિદ્ધ થાય તો જે હેતુ માટે આ કવાયત કરવામાં આવી હતી તેનો હેતુ સમાપ્ત થવો જોઈએ. ચીફ જસ્ટિસ ઓફ ઈન્ડિયા ડીવાય ચંદ્રચુડની અધ્યક્ષતાવાળી બેંચમાં જસ્ટિસ બીઆર ગવઈ, વિક્રમ નાથ, બેલા એમ ત્રિવેદી, પંકજ મિથલ, મનોજ મિશ્રા અને સતીશ ચંદ્ર શર્માનો સમાવેશ થાય છે.

મીડિયા રિપોર્ટમાં ઉલ્લેખ કરાયા અનુસાર, બંધારણીય બેંચનું નેતૃત્વ કરી રહેલા મુખ્ય ન્યાયાધીશ ડીવાય ચંદ્રચુડે સુનાવણી દરમિયાન સ્પષ્ટ કર્યું હતું કે તે માત્ર માત્રાત્મક ડેટા સંબંધિત દલીલોમાં નહીં આવે, જેના કારણે પંજાબ સરકારને ક્વોટાના 50 ટકા પ્રદાન કરવાની ફરજ પડી હતી. મુખ્ય ન્યાયાધીશ ચંદ્રચુડ ઉપરાંત બંધારણીય બેંચમાં જસ્ટિસ બીઆર ગવઈ, વિક્રમ નાથ, બેલા એમ ત્રિવેદી, પંકજ મિથલ, મનોજ મિશ્રા અને સતીશ ચંદ્ર મિશ્રા પણ સામેલ છે. સુપ્રીમ કોર્ટ પંજાબ અને હરિયાણા હાઈકોર્ટના 2010ના નિર્ણયને પડકારતી 23 અરજીઓ પર સુનાવણી કરી રહી છે. આમાં પંજાબ સરકારની મુખ્ય અપીલ પણ સામેલ છે. સુપ્રીમ કોર્ટની 7 જજની બંધારણીય બેંચ હવે એ પ્રશ્નની તપાસ કરી રહી છે કે, શું અન્ય પછાત વર્ગો (OBC)ની જેમ અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિની શ્રેણીઓમાં પેટા-વર્ગીકરણને મંજૂરી આપવી જોઈએ અને શું રાજ્ય વિધાનસભાઓને પ્રેક્ટિસ કરવાની મંજૂરી આપવી જોઈએ.

રાજ્યોને સશક્તિકરણ કરતા કાયદા દાખલ કરવામાં સક્ષમ આ પહેલા પંજાબના એડવોકેટ જનરલ ગુરમિન્દર સિંહે તેમની દલીલો કરતા કાયદાકીય જોગવાઈઓ અને બે જાતિઓ માટે વિશેષ જોગવાઈઓ કરવાના કારણોનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો. તેમણે કહ્યું કે ‘જાતિ પ્રથા અને ભેદભાવના કારણે સમાજમાં ઊંડુ વિભાજન થયુ છે અને કેટલીક જાતિઓ હાંસિયામાં ધકેલાઈ ગઈ છે અને નિરાશાની સ્થિતિમાં આવી ગઈ છે. જેઓ હાંસિયામાં ધકેલાઈ ગયા છે તેઓ વધુ પછાત બની ગયા છે. આગળ વધવું એ તેમનો અધિકાર છે અને આપણે પછાતપણા પર ધ્યાન આપવાની જરૂર છે જે સામાજિક, આર્થિક, શૈક્ષણિક વગેરે હોઈ શકે.’ પંજાબ સરકાર વતી, તેમણે કહ્યું કે 2006ના કાયદામાં અનામત 50 ટકા સુધી મર્યાદિત હતી. તે પ્રેફરન્શિયલ ધોરણે લાગુ કરવામાં આવ્યું હતું અને તે કોઈપણ ધોરણો દ્વારા બાકાત રાખવાનું કાર્ય ન હતું અને તેનો હેતુ પછાત લોકોમાં સૌથી વધુ પછાતને આગળ લાવવાનો હતો.

એક અહેવાલમાં ઉલ્લેખ કરાયો છે કે, મુખ્ય ન્યાયાધીશ ચંદ્રચુડે સુનાવણી દરમિયાન બે કાયદાકીય પ્રશ્નોની ઓળખ કરી અને કહ્યું કે ‘પંજાબ સરકારે આના પર ધ્યાન આપવું જોઈએ. પ્રથમ, શું વાસ્તવિક સમાનતાની કલ્પના રાજ્યને અનામતનો લાભ આપવા માટે પછાત વર્ગોમાં પ્રમાણમાં પછાત વર્ગની વ્યક્તિઓને ઓળખવાની મંજૂરી આપે છે. બીજું, શું સંઘીય માળખું, જ્યાં સંસદે સમગ્ર દેશ માટે જાતિઓ અને જનજાતિઓને નિયુક્ત કર્યા છે, તે રાજ્યો પર છોડી દે છે કે તેઓ તેમના પ્રદેશમાં પ્રમાણમાં હાંસિયામાં ધકેલાઈ ગયેલા સમુદાયોને કલ્યાણકારી લાભો માટે નિયુક્ત કરે.’ આ કેસમાં, 27 ઓગસ્ટ, 2020 ના રોજ, સુપ્રીમ કોર્ટની પાંચ જજોની બંધારણીય બેંચે ચિન્નૈયા કેસમાં 2004માં આપેલા પાંચ જજોના નિર્ણય સાથે અસંમતિ દર્શાવી હતી અને આ મામલાને સાત જજની બંધારણીય બેંચને મોકલી આપ્યો હતો.