પ્રધાનમંત્રીશ્રી મોદીએ વારાણસીમાં કૃષિ સખીઓ તરીકે 30,000થી વધારે સ્વસહાય જૂથોને પ્રમાણપત્રો એનાયત કર્યા

(જી.એન.એસ) તા. 18

વારાણસી,

પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા વારાણસીમાં કૃષિ સખીઓ તરીકે 30,000થી વધારે સ્વસહાય જૂથોને પ્રમાણપત્રો એનાયત કરશવામાં આવ્યા. કૃષિમાં મહિલાઓની નોંધપાત્ર ભૂમિકા અને યોગદાનને સમજીને તથા ગ્રામીણ મહિલાઓના કૌશલ્યને પ્રોત્સાહન આપવા માટે કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ મંત્રાલય અને ગ્રામીણ વિકાસ મંત્રાલયે 30.08.2023ના રોજ એક એમઓયુ પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા. કૃષિ સખી કન્વર્ઝન પ્રોગ્રામ (કેએસસીપી) આ એમઓયુ હેઠળની મહત્ત્વાકાંક્ષી પહેલ છે. ચાલો જાણીએ કૃષિ સખી વિશે વધુ :-

કૃષિ સખી કન્વર્ઝન પ્રોગ્રામ (કેએસસીપી) શું છે?

‘લખપતિ દીદી’ કાર્યક્રમ હેઠળ 3 કરોડ લખપતિ દીદી બનાવવાનું લક્ષ્ય છે, જેનું એક પરિમાણ કૃષિ સખી છે. કૃષિ સખી કન્વર્ઝન પ્રોગ્રામ (કેએસસીપી)નો ઉદ્દેશ ગ્રામીણ મહિલાઓનાં કૃષિ સખી તરીકેનાં સશક્તિકરણ મારફતે ગ્રામીણ ભારતની કાયાપલટ કરવાનો છે, જેમાં કૃષિ સખીઓને પેરા-એક્સટેન્શન વર્કર્સ તરીકે તાલીમ અને પ્રમાણપત્ર પ્રદાન કરવામાં આવશે. આ પ્રમાણપત્ર અભ્યાસક્રમ “લખપતિ દીદી” કાર્યક્રમના ઉદ્દેશો સાથે સુસંગત છે.

શા માટે કૃષિ સખીઓને કૃષિ પેરા-એક્સ્ટેંશન કામદારો તરીકે પસંદ કરવામાં આવી રહ્યા છે?

કૃષિ સખીઓને કૃષિ પેરા-એક્સ્ટેંશન કામદારો તરીકે પસંદ કરવામાં આવે છે કારણ કે તેઓ વિશ્વાસપાત્ર સામુદાયિક સંસાધન વ્યક્તિઓ અને અનુભવી ખેડૂતો છે. ખેડૂત સમુદાયોમાં તેમના ઉંડા મૂળ એ સુનિશ્ચિત કરે છે કે તેઓને આવકારવામાં આવે છે અને આદર આપવામાં આવે છે.

કૃષિ સખીઓને કેવા પ્રકારની તાલીમ આપવામાં આવી રહી છે?

કૃષિ સખીઓને નીચેના મોડ્યુલ પર 56 દિવસ માટે વિવિધ વિસ્તરણ સેવા પર પહેલેથી જ તાલીમ આપવામાં આવી છે:

1. જમીનની તૈયારીથી લઈને લણણી સુધીની એગ્રો ઇકોલોજિકલ પદ્ધતિઓ

2. ફાર્મર ફિલ્ડ શાળાઓનું આયોજન

3. બીજ બેંકો + સ્થાપના અને વ્યવસ્થાપન

4. જમીનનું આરોગ્ય, જમીન અને ભેજનું સંરક્ષણ કરવાની પદ્ધતિઓ

5. ઇન્ટિગ્રેટેડ ફાર્મિંગ સિસ્ટમ

6. પશુધન વ્યવસ્થાપનની મૂળભૂત બાબતો

7. બાયો ઈનપુટ્સની તૈયારી અને ઉપયોગ તથા બાયો ઈનપુટ શોપની સ્થાપના

8. મૂળભૂત સંચાર કૌશલ્યો

હવે આ કૃષિ સખીઓ મેનેજ સાથે સંકલનમાં રહીને ડીએવાય-એનઆરએલએમ એજન્સીઓ મારફતે કુદરતી ખેતી અને સોઇલ હેલ્થ કાર્ડ પર વિશેષ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને રિફ્રેશર તાલીમ લઈ રહ્યા છે.

તાલીમ બાદ કૃષિ સખીઓને કેવા પ્રકારના રોજગારના વિકલ્પો ઉપલબ્ધ થશે?

આ તાલીમ બાદ કૃષિ સખીસ નિપુણતા કસોટી લેશે. લાયકાત ધરાવતા લોકોને પેરા-એક્સ્ટેન્શન વર્કર્સ તરીકે પ્રમાણિત કરવામાં આવશે, જે તેમને નિર્ધારિત સંસાધન ફી પર નીચે ઉલ્લેખિત એમઓએએએન્ડએફડબલ્યુ યોજનાઓની પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરવા સક્ષમ બનાવશે.

ક્રમાંક	વિભાગ નામ	પ્રવૃત્તિઓ	કૃષિ સખી/ પ્રતિ વર્ષ રિસોર્સ ફી દીઠ પ્રવૃત્તિઓ મુજબની કામગીરી
1	આઈએનએમ ડિવિઝનઃ સોઈલ હેલ્થ અને એમઓવીસીડનર	માટીના નમૂના એકત્રીકરણ, જમીન આરોગ્ય સલાહકાર, ખેડૂત ઉત્પાદક સંગઠનની રચના, ખેડૂતોને તાલીમ	જમીનનું આરોગ્ય = રૂ. 1300 MOVCDNER (માત્ર ઉત્તરપૂર્વ માટે) = 54000
3	કાપ વિભાગ	ક્લસ્ટર ફ્રન્ટ લાઇન ડેમોન્સ્ટ્રેશન, કલેક્શન અને કૃષિ મેપર પર ડેટા અપલોડ કરવા	INR 10,000 પ્રતિ વર્ષ
4	પાક વીમા વિભાગઃ પીએમએફબીવાય	બિન-ધિરાણકર્તા ખેડૂતોને એકત્ર કરવા, નુકસાનનું મૂલ્યાંકન	દર વર્ષે કૃષિ દીઠ રૂ. 200ની કમાણી કરી શકે છે.
5	MIDH વિભાગ	બાગાયતી મિશન વિશે જાગૃતિ	રૂપિયા 40,000 પ્રતિ બ્લોક. રાજ્ય પ્રવૃત્તિઓની સંખ્યામાં રૂ. 40,000નું વિતરણ નક્કી કરશે
6	એનઆરએમ ડિવિઝનઃ રેઇનફેડ એરિયા ડેવલપમેન્ટ આરએડી, એગ્રોફોરેસ્ટ્રી, પર ડ્રોપ મોર ક્રોપ	આબોહવાને અનુકૂળ કૃષિ પદ્ધતિઓ તાલીમ, રોપાઓનું વિતરણ, સૂક્ષ્મ સિંચાઈનો સ્વીકાર	દર વર્ષે કૃષિ દીઠ 12000 રુપિયા.
7	એગ્રિકલ્ચર ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ફંડ	આઉટરીચ એજન્ટ, પ્રોજેક્ટની સુવિધા આપવી, જાગૃતિ લાવવી	દર વર્ષે રૂ. 5000
8	બિયારણ વિભાગ: સીડ વિલેજ પ્રોગ્રામ	બિયારણના ઉત્પાદન પર ખેડૂત તાલીમ @ 900 પ્રતિ તાલીમ	દર વર્ષે લઘુત્તમ રૂ. 900. સ્થાનિક વિસ્તારમાં કૃષિ સખીની જરૂરિયાત મુજબ આરામ
9	એમએન્ડટી વિભાગ: સબ મિશન ઓન એગ્રિકલ્ચર મિકેનાઇઝેશન (એસએમએએમ)	નિદર્શન ક્ષેત્રની ત્રણ મુલાકાતો અને કૃષિ મેપર એપ પર ડેટા, ફોટા અને અપલોડ એકત્રિત કરવા	દર વર્ષે રૂ. 10,000
10	ઓઇલ સીડ્સ ડિવિઝન: નેશનલ મિશન ઓન એડિબલ ઓઇલ્સ/- તેલીબિયાં (એનપીઇઓ-ઓએસ)	નિદર્શન ક્ષેત્રની ત્રણ મુલાકાતો અને કૃષિ મેપર પર ડેટા, ફોટા અને અપલોડ એકત્રિત કરો	દર વર્ષે રૂ. 3000
11	પ્લાન્ટ પ્રોટેક્શનઃ એનપીએસ	પાકની પરિસ્થિતિ, એનપીએસએસ મારફતે જંતુ દેખરેખ, ફોટા એકત્રિત કરવા, ફોટો અપલોડ કરવા વિશેની માહિતીs	દર વર્ષે રૂ. 1000
12	ક્રેડિટ વિભાગ: કે.સી.સી.સી.	લીડ કનેક્ટ, કેસીસી એપ્લિકેશન સપોર્ટ, ક્રેડિટ લિંકેજ	દર વર્ષે રૂ. 5000

સરેરાશ કૃષિ સખીઓ એક વર્ષમાં કમાઇ શકે છેઃ- 60Kથી 80K રુપિયા.

અત્યાર સુધીમાં કેટલી કૃષિ સખીઓને પ્રમાણિત કરવામાં આવી છે?

આજની તારીખે 70,000માંથી 34,000 કૃષિ સખીઓને પેરા-એક્સટેન્શન વર્કર્સ તરીકે પ્રમાણિત કરવામાં આવ્યા છે.

હાલ કયા રાજ્યોમાં કૃષિ સખી તાલીમ કાર્યક્રમ શરૂ કરાયો છે?

પ્રથમ તબક્કામાં 12 રાજ્યોમાં કૃષિ સખી તાલીમ કાર્યક્રમ શરૂ કરવામાં આવ્યો છેઃ ગુજરાત, તમિલનાડુ, ઉત્તરપ્રદેશ, મધ્ય પ્રદેશ, છત્તીસગઢ, કર્ણાટક, મહારાષ્ટ્ર, રાજસ્થાન, ઓડિશા, ઝારખંડ, આંધ્રપ્રદેશ અને મેઘાલય.

એમઓવીસીડીએનઈઆર યોજના હેઠળ ખેડૂતોને સહાય પૂરી પાડીને કૃષિ સખીઓ આજીવિકા કેવી રીતે મેળવી રહ્યા છે?

હાલમાં એમઓવીસીડીએનઇઆર (મિશન ઓર્ગેનિક વેલ્યુ ચેઇન ડેવલપમેન્ટ ફોર નોર્થ ઇસ્ટર્ન રિજન)ની યોજના હેઠળ 30 કૃષિ સખીઓ સ્થાનિક રિસોર્સ પર્સન (એલઆરપી) તરીકે કામ કરે છે, જે દર મહિને એક વખત કૃષિ પ્રવૃત્તિઓ પર નજર રાખવા અને ખેડૂતો સામેના પડકારોને સમજવા માટે દરેક ફાર્મની મુલાકાત લે છે. તેઓ દર અઠવાડિયે ખેડૂત હિત જૂથ (આઇજીજી) સ્તરની બેઠકોનું આયોજન પણ કરે છે, જે ખેડૂતોને તાલીમ આપે છે, ખેડૂતો, એફપીઓની કામગીરી અને માર્કેટિંગ પ્રવૃત્તિઓનો સામનો કરી શકે છે અને પડકારોને સમજે છે તથા ખેડૂતોની ડાયરી જાળવે છે. ઉલ્લેખિત પ્રવૃત્તિઓ માટે તેમને દર મહિને રૂ. 4500ની સંસાધન ફી મળી રહી છે.